بازنشستگی کارگران از جمله حقوق انسانی به شمار می رود که کارگر بر اساس سابقه کار یا سالخوردگی، با برخورداری از هزینه زندگی از ادامه انجام کار معاف می شود و به این اعتبار قرارداد وی نیز خاتمه می یابد.
در این خصوص قانون کار تعهداتی را برای کارفرما و قانون تامین اجتماعی حمایت های خاصی را برای کارگر قائل شده است.
در این مقاله شرایط بازنشستگی، بازنشستگی فوق العاده، میزان مستمری بازنشستگی و سایر جوانب این امر را مورد کاوش و پژوهش قرار می دهیم.
انواع بازنشستگی
ماده ۲۳ قانون کار برخورداری از مستمری بازنشستگی کارگران را به قانون تامین اجتماعی سپرده است و فصل هفتم این قانون، اختصاص به شرایط برخورداری و میزان مستمری بازنشستگی دارد.
شرایط بازنشستگی متفاوت است و به عوامل مختلفی مانند سال‌های پرداخت حق بیمه، سن بیمه‌شده، سختی کار و شرایط بیمه‌شده و جنسیت او بستگی دارد.
در همین راستا انواع بازنشستگی به تفکیک موارد فوق را مورد بررسی قرار می دهیم.
شرایط بازنشستگی به صورت کلی
ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی و تبصره های الحاقی آن، شرایط برخورداری از مزایای بازنشستگی را مشخص کرده است.
به صورت کلی، طبق این ماده به صورت معمول هر فرد تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی چنانچه ۲۰ سال حق بیمه پرداخت کرده و به سن ۶۰ سال برای مردان و ۵۵ سال برای زنان که سن تعیین‌شده برای بازنشستگی است رسیده باشد، می‌تواند بازنشسته شود، اما این ماده دارای تبصره‌هایی است که افراد در شرایط مختلف می‌توانند مطابق آن بازنشسته شوند.
هریک از این قوانین را به صورت جداگانه در ادامه توضیح می دهیم.
بازنشستگی پیش از موعد بر اساس حق بیمه پرداختی:
تبصره۱ از ماده ۷۶ قانون بازنشستگی سازمان تامین اجتماعی مقرر می دارد افرادی که ۳۰ سال حق بیمه پرداخت کرده باشند در صورتی که به سن ۵۰ سالگی برای مردان و ۴۵ سالگی برای زنان رسیده باشند می‌توانند بازنشسته شوند.
بازنشستگی بدون در نظر گرفتن شرط سنی:
طبق تبصره ۳ ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی، بیمه‌شده در هر شغلی که باشد با پرداخت ۳۵ سال حق بیمه و بدون در نظر گرفتن سن او بازنشسته می‌شود.
این میزان بالاترین مقدار محاسبه سنوات کاری در بیمه تامین اجتماعی است و اگر سوابق بیشتر از ۳۵ سال باشد، مورد پذیرش و محاسبه مستمری قرار نمی‌گیرد.
بنابراین همه افراد در هر سنی با داشتن ۳۵ سال سابقه بیمه می‌توانند بازنشسته شوند.
بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور:
طبق بخش ب تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی، مشاغلی که به عنوان مشاغل سخت و زیان‌آور تعریف شده‌اند و به تناسب شغل، کارگر، فشار جسمی و روحی بسیاری را متحمل می شود، کسانی که در این مشاغل فعالیت می‌کنند مطابق قانون بازنشستگی با داشتن سابقه ۲۰ سال متوالی در پرداخت حق بیمه بدون شرط سنی می‌توانند بازنشسته شوند.
در صورتی که سوابق بیمه‌شده به صورت متناوب باشد باید ۲۵ سال حق بیمه پرداخت کرده باشد تا مشمول بازنشستگی شود.
نکته: هر سال سابقه پرداخت حق بیمه در مشاغل سخت و زیان آور، یک و نیم سال محاسبه می شود.
بازنشستگی زنان:
طبق تبصره ۴ ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی، زنان مشغول به کار در محیط‌های کاری مشمول قانون کار می‌توانند در ۴۲ سالگی در صورتی که ۲۰ سال سابقه کار داشته باشند درخواست بازنشستگی کنند.
نکته: در این نوع بازنشستگی، کارگران زن، با احتساب ۲۰ روز حقوق، مستمری دریافت خواهند کرد.
مضافا طبق برنامه ششم توسعه زنان بیمه شده مشمول سایر قوانین استخدامی می توانند با ۲۰ سابقه کار و پرداخت حق بیمه با ۵۰ سال سن و ۲۰ روز حقوق بازنشسته شوند.
بازنشستگی جانبازان و آزادگان:
سن بازنشستگی برای این افراد ۱۰ سال کمتر است و اگر سنوات پرداخت حق بیمه ۲۰ سال شده باشد بیمه‌شده اگر مرد باشد در سن ۵۰ سالگی و اگر زن باشد در سن ۴۵ سالگی می‌تواند بازنشسته شود.
نکته: جانبازانی که بین۲۰% تا۴۰% دارای نقص عضو یا کاهش توانایی باشند حداقل ۳ و حداکثر ۶ سال به سوابق آن ها اضافه خواهد شد؛ برای درجات بین ۴۰% تا از کار افتادگی کامل حداقل ۶ و حداکثر ۱۰ سال ارفاق خواهد شد.
بازنشستگی معلولان:
معلولان عادی می توانند با ۲۰ سال سابقه بازنشسته شوند و به میزان معلولیت از سابقه ارفاقی برخوردار گردند.
شرط سنی برای آقایان معلول ۵۰ و برای خانمها ۴۵ سال می باشد.
بازنشستگی در اشتغال به بیش از۶۵ سال سن:
مطابق ماده ۷۸ قانون تامین اجتماعی، کارفرما می‌تواند برای افرادی که حداقل ۵ سال بیشتر از سن بازنشستگی کار کرده‌اند، درخواست بازنشستگی کند.
حداکثر سن برای مردان ۶۵ سال و برای زنان ۶۰ سال است.
بازنشستگی با سابقه کاری کمتر از۲۰ سال:
به موجب قانون بودجه سال ۹۱ شرایطی ایجاد شده است تا بیمه‌شده با سوابق کمتر از ۲۰ سال نیز بتواند بازنشسته شود.
در این شرایط بیمه‌شده باید حداقل ۱۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشد و چنانچه به سن بازنشستگی رسیده باشد که در مردان ۶۰ سالگی و در زنان ۵۵ سالگی است، بازنشسته می‌شود.
نکته مهم در این خصوص این است که ماده ۱۱۱ قانون بازنشستگی سازمان تامین اجتماعی درباره این افراد اجرا نخواهد شد و میزان مستمری پرداختی بر اساس سنواتی که بیمه‌شده حق بیمه پرداخت کرده است محاسبه می‌شود (برای مثال اگر با ۱۵ سال سابقه بیمه بازنشسته شوند فقط مستمری ۱۵ روز را دریافت می نمایند).
همچنین با سابقه کمتر از ۱۰ سال (مثلا ۶سال) می توانند با خرید تفاوت سابقه تا ۱۰ سال (یعنی ۴سال) سابقه بیمه خود را به ۱۰ سال رسانده و در نهایت با ۱۰ روز مستمری بازنشسته شوند.
بنابراین، این افراد حسب مورد با ۱۰ تا ۲۰ روز حقوق بازنشسته می‌شوند که مبنای پرداخت مستمری بازنشستگی آنان خواهد بود و این امر چندان مطلوب نیست.
محاسبه میزان مستمری بازنشستگی
بر اساس ماده۷۷ قانون تامین اجتماعی، میزان مستمری بازنشستگی، عبارت است از یک سی ام متوسط مزد یا حقوق بیمه شده ضربدر سنوات پرداخت حق بیمه، مشروط بر آنکه از سی و پنج/سی ام متوسط مزد یا حقوق کارگر تجاوز ننماید.
در تبصره همین ماده نحوه محاسبه متوسط مزد یا حقوق برای محاسبه مستمری بازنشستگی مشخص شده است.
مجموع مزد یا حقوق مبنای پرداخت حق بیمه کارگر در دو سال آخر تقسیم بر بیست و چهار = متوسط مزد یا حقوق کارگر.
به این ترتیب در واقع مزد یا حقوقی که بیمه شده در آخرین دو سال پایان کار خود دریافت می کند و حق بیمه ماهانه او بر مبنای آن محاسبه می شود، نقش مهمی در تعیین مستمری بازنشستگی دارد. در همین راستا ماده ۸۲ برنامه ششم توسعه مقرر می دارد:
“برقراری مستمری بازنشستگان برای کلیه بیمه شدگان صندوق‌های بازنشستگی (اعم از کشوری، لشکری، تامین اجتماعی و سایر صندوق های بازنشستگی دستگاه ها، نهاد ها و بانک ها) بر مبنای میانگین دو سال آخر دریافتی که دارای کسور بازنشستگی است می‌باشد”.
همچنین بر اساس ماده ۱۱۱ قانون تامین اجتماعی مستمری از کارافتادگی کلی و مستمری بازنشستگی و مجموع مستمری بازماندگان در هر حال نباید از حداقل مزد کارگر عادی کمتر باشد (این قانون مشمول افرادی می باشد که حداقل ۲۰ سال سابقه بیمه برای بازنشستگی دارند).
مراحل و مدارک مورد نیاز برای درخواست بازنشستگی
- اصل شناسنامه و کارت ملی وکپی تمام صفحات آن‌ها
- اصل دفترچه بیمه
- اصل و تصویر صفحات شناسنامه افراد تحت تکفل
- اصل و تصویر کارت ملی افراد تحت تکفل
- اصل و تصویر سند ازدواج
- مراجعه به آخرین شعبه بیمه پردازی
- ارائه درخواست بازنشستگی
- جمع آوری سوابق
- بررسی شرایط سن و سابقه توسط واحد فنی مستمری‌های شعبه
- معرفی بیمه‌شده به بانک جهت افتتاح حساب
- اخذ مدارک مورد نیاز برای عائله‌مندی و حق اولاد به منظور کنترل اطلاعات ثبت شده در واحد نام‌نویسی
- صدور حکم بازنشستگی و تخصیص کد مستمری مربوطه
- تایید حکم بازنشستگی توسط مسئولان ذی‌ربط
- ثبت حکم تایید شده در دبیرخانه شعبه
- خلاصه سازی پرونده و ارسال پرونده قدیمی به بایگانی راکد
- محاسبه مستمری از تاریخ برقراری لغایت تاریخ روز و پرداخت آن توسط بانک
